GURE BIDE GALDUAK
(B.L.)
Gu gazteok gaur gabiltza
mundu galdu honetan,
gerra bat barruan degula
zer egin jakin gabe.
Gurasoen mundu aldrebes hau
ez dugu onartzen,
diruaren morroi izaten
erakutsi digute.
Ilunpe horrek
bakardade galduan utzi gaitu;
Argirik gabeko bideak
etorkizunik ez du.
Bizimodu lasai bategatik
idealak galdu.
Bizitzaren gauza ederrenak
dizkigute zapaldu.
[Hurrengo estrofa zentsuratua izan da]
(Gizonak kartzelan daude
beren herriagatik.
Jainkoak beharko du lagundu
guk ahaztu baditugu.)
Maitasun hitzak nahi nituzke esan
baina gaur ezin dut;
Gure bide galduak
kalte hau ekarri dit.
​
MAULEKO BIDEAN
(B.L.)
Itsasoari,
maiz zioat galde egiten hitaz O'Carolan,
baita haizetan inprimatzen duken
musikari ere hire gogoetaz.
Oroitzen al haiz,
Luxako Jaun Baruaren eztaietan,
Ezpeldoiko hilketaren berri
eman hidala ixilka...,
Bereterretxen azken atorrean
heriotz koblak biltzen hituan artean...?
Gero Gratxinarekin
Lohia ondartzara joan hintzen
gauerdiko dantzari lotzera.
Bazekiat jakin ere
Eskoziako errege-alabaren bila
izan hintzela Mundakan
eta arrantzale galduen itsasontzietan,
brankaz,
emakumen lurretara abiatu zinetela
itsasoan musikaren uhera luze bat utziaz.
Geroztik,
Quinperako merkatuan,
Gunar erregearekin
izkutu ahalmenen lehiaketan
ikusi omen haute,
hark ankaz jotako arpak
sugeak uxatzen zituen artean,
hire arpegioetan
denbora gelditzen zelarik.
Gurpil hildo marratzailea
landak gorrituz zijoak,
ete ni,
aspaldian hemen niagok Txahorekin
Mauleko bidean hire zai, O'Carolan,
ahaztu lurretara kantatzera
abiatu nahian.
​
BIZKAIA MAITE
(J.A.Irigaray - B.L.)
Bizkaia maite,
atzo goizean ikusi zindudan
soineko xuriz jantzia
buruan orlegi, bihotzean sua
nere gogoaren ertzatik pasatzen
zure usain gozoa
lana, amodioa, itsasoa
nere baitan sartzen.
Atzo goizean entzun nuen
zure berbaren oihartzuna
zure kantaren fereka,
bihotzean kilika
eta oihartzunaren haunditasunean murgilduz
joan nintzen, jauzika, hegaka.
Bart arratsean
arbasoen baratzaren ondoan
bertsotan eta dantzan lotu zinen,
alai, piper eta gatza
sabel emankor.
Bizkaia maite,
atzo goizean ikusi zintudan
soineko xuriz jantzia
buruan orlegi, bihotzean sua
olerkari penatuaren gozo eta mina
amodio eta kanta,
zure berba leun
zure gatzaren bizia
zure burdinaren goria
dira gaur neretzat aterbe.
Bizkaia maite,
atzo goizean ikusi zindudan
soineko xuriz jantzia
buruan orlegi, bihotzean sua
lirain, sendo, eder.
FORMAK
(B.L.)
Formak onak dira
haietan galtzen ez zaren artean. (bis)
Hogei urtez egon nintzen
eskaparate batean,
desafiozko begiraden aurrean.
Segurtasu beharrez
hainbat
forma saiatu nituen..., (bis)
jatorrizkoez ahaztu nintzen.
Kantari historikotzat omen naukate,
agian bitrinen bat dut itxaroten,
libra nadila horretatik gutxienez
eta urra nezatela
larros-arantzek azkenerarte.
Formak onak dira, bai,
baldin eta haietan
ez bazara galtzen...
fometan ez bazara galtzen...
NAIZENEZ GERO
(B.L.)
Naizenez gero, merezi luke
izatearen mugagabean galtzea,
adimenaren hegoak
zabaltzearekin
funtsezko keinu sakratua aginaz,
bizi arrazoi guztien gaindi.
Egin bideak baztertuz,
beste bat hautatzerakoan
ohartuko banintz
hastapen amaiera arteko denborak
mugatuko nauela...,
bakartasunetik iheska
bakardadean galdurik,
beldurraren irri krudelen menpeko,
sinismen eta itxaropenen
zutaberik gabeko aterpetan
babestuko naizela...,
ohartuko banintz,
ene baitan
askatasun irudikatua marraztuz,
ametsen argi izpiaren eskutik
bidez bide eginiko laberintoa
nintzatekeela...
Egin bideak baztertuz,
beste bat hautatzerakoan
une batez geldi banendi...,
eternitatea litzateke une hori.
​
HERRIBEHERA
(B.L.)
Herribehera Herribehera
zure landen zabalera
ortzi-muga den hartan mugatzen da.
Zure lur emankorretan
ixurtzen diren asmoak
gogotsu hartuko ahal ditu lur gozoak.
Zure gaztelu zaharrek
gorderik duten aintzina
hats tristetan mintzo da haren mina.
Horma zahar arraituetan
txoriak dira kantatzen
mendetako lo geldia salatzen.
Nafarra anaia zaharra
kondairaren lehen sustarra
bego higan arbasoen amets hura.
​
MUÑAGORRIREN BERTSOAK
(Muñagorri XIX. m. - B.L.)
Muñagorrik diona
bere proklamian,
gerrak ondatzen gaitu
bostgarren urtian;
igaz jarrikan Carlos
Madrilko bidian,
bultza zuten atzera,
gerra bere oñian.
Agintari onenak
preso daduzkate;
euskalduna izatia
du bakoitzak kalte.
Tejeiro ta Maroto
guzien alkate:
Zer gizon oyetatik
espera gentzake.
Carlos agertu ezkero
probintzi auetan,
beti bizi gerade
neke ta penetan.
Naiz kendu guk deguna
beinere ezer eman;
Bost negar egiteko,
nunbait jaio giñan.
Semiak soldadu ta
preso gurasuak,
ezin pagaturikan
kontribuzyuak.
Trintxera lanetara
gainiera auzuak.
Dolorezkoak dira
gaur gure pausuak.
Kordoiz inguraturik
kostatik Ebrora,
trabaz gaude josirik
bera eta gora.
Atzenikan frantsesak
itxi du frontera.
Gerrak ez dakar onik
Iñundik iñora.
Atiak itxi eta
ogia garesti;
artua ari da
igotzen poliki;
dirua ezkutatzen da
egunero emendik.
Nola bizi garen bada,
arritutzen naiz ni.
​
GOIZEAN GOIZIK
(Herrikoia - B.L.)
Goizean goiz jeikirik, argia gaberik,
urera joan ninduzun pegarra harturik.
Jaun xapeldun gazte bat jin zautan ondotik,
heia nahi nuenez urera lagunik.
Nik ez nuela nahi urera lagunik,
aita beha zagola salako leihotik.
Aita beha zagola, ezetz errangatik,
pegarra joan zerautan besotik harturik.
Urera ginenian, biak buruz buru,
galdigin zautan ere: -"Zonbat urthe tuzu?"
-"Hamasei... hamazazpi orain'ez konplitu
zurekin ezkontzeko gaztexegi nuzu.
Etxerat itzultzeko nik dutan beldurra,
ez jakin nola pentsa amari gezurra!"
-"Neskatxa, nahi duzu nik erakuts zuri
etxerat etortzean zer erran amari?"
"Urzo xuri pollit bat, gabaz dabilana,
hark ura zikindurik, egotu naiz ama."
-"Dakigunaz gerotzik zer erran amari,
dugun pegarra pausa, gaitezen liberti."
​
DENBORAK
(B.L.)
Denborak aldatzen dira
denborak aidatzen doaz
denboragileak ari dira
denbora berria prestatzen;
eta zu, jadanik,
hezituta zaude
zure denboraren ariketarako
gizalege berrien baitan sinismen lausoz.
Eskaparate berria irikita dago,
bertan, izkribu dizdiratsuan
irakur dezakezu:
" etorkizuna zurea da",
eta atzekaldean,
mundu koloretsu bat dago
eta zureganatu nahi zenduke
zure bizitzaren arrastoa uztearren.
Sartuko zara;
eta esku batzuengandik
zure denbora ttipiaren araudia
jasoko duzu;
eta oroimena,
arriskuaz ohartarazteko sortua zena,
garaiko xedeak bereganatzen
lanpetuegia izango da ta
etzaitu ohartaraziko
laberintoaren atarian zarenean.
Eta denborak aldatuz joanen dira;
denboragile berriek
liluramendu berriak sortuko dituzte,
eta zuk,
zure denbora zaharkituaren hatzaparretan,
auzirik gabeko gudaria,
menpeko aberea,
nehoiz ulertu gabeko
askatasunaren kantura
joko duzu,
bizitza iheskorraren
ardo mikatzetik
edaten duzun artean.
Eta zure denboraren ikuspidea
duzula esango duzu.
Bainan, zilegi bekit esatea,
ez dela denboraren morrontzarik
deus adierazi duenik;
eta edozein argi izpiaz
ohartu ahal izan zinenean,
hura, ernaitasun domagaitzetik
jalgia izan zen.
​
GAUEKO ELE IXILLEN BALADA
(B.L.)
Gauaren lumez idazten doazen
ele ixilak nator kantatzen
jainko guztien atetan daitzen
asekaitz noa bizitzan barnatzen.
Fruitu ukakorrak ditut usantzen
amets aragikoietan ixurtzen
grinen zirrarek naute edertzen
gauaz maitaleen suan naiz erretzen.
Ene gogozko egunsentian
druiden arpen oihartzunean
iheskor noa ohargabean
izkutuko oroitzapen bidetan.
Udazken margoz andere lurra
emeki dator ene baitara
zimeldutako sinismen hura
jainkozko ikuituez laztantzera.
Azmamiez ferekatzen dudan
belar ezearen funtsean
biluztuz noa lurkoi bidaian
oharpen zaharren dastatze gozoan.
Itxaropena, zatoz nerekin
apainduaz jauntzi xuriekin
ene maitale nahi zaitut egin
aitonen semeen ohorearekin.
PRIMADERAKO LILIAK
(M. Labegerie - Donovan - B.L.)
Primaderako liliak
Goizik ziren loratuak,
Urthe hartan gertatu zen
Pazko Erramu baino lehen.
Gaituzte ezkontarazi
Maite ninduzun hain gutti;
ezkontarazi gaituzte
Ez zintudalarik maite.
Ginuelarik elgarri
Eman biziko uztarri.
Ezkilak zeuden ixilik
Nik ez baitakit zergaitik.
Gaituzte ezkontarazi...
Ez zuten egin boleran
Menturaz ziren Erroman;
Ez ziren gure lekuko
Ez izanen bataioko.
Gaituzte ezkontarazi...
Nunbait balinbada zeru
Gure haurra da aingeru,
Aingeru zeruan bainan
Umerik ez ohantzean.
Gaituzte ezkontarazi...
Bihotza hotzez kaskaran
nago geroaren menturan,
Etor bedi primadera
Kanpoak diren berriz lora.
Gaituzte ezkontarazi
elgarrekin behar bizi;
Ezkontarazi gaituzte
Behar dugu elgar maite.
​
DAMA GAZTE XARMANT BAT
(Herrikoia)
Dama gazte xarmant bat jiten zaut bixtara,
Iduritzen baitzeraut zeruko izarra!
Ama batek hazteko, hori zerbait bada
Gure salbatzaileak kontserba dezala!
Trala tralara tralara, kontserba dezala!
"Gabon gizon gaztea, konpañiarekin!
Gostu du egotiak ixtant bat zurekin
Badakizu mintzatzen errespetuarekin,
Jainkoak har zitzala hil-ondoan berekin!"
Trala tralara tralara, hil-ondoan berekin!
"Ene maite pollita non ote den bizi,
Bazinakikeea zuk haren zerbait berri?
Aspaldi ikustera joan nahia bethi...
errozu ene partez, milaka goraintzi."
Trala tralara tralara, milaka goraintzi.
"Ez zinuke ia hobe zauhaurrek joaitea,
Nitaz igorri gabe komisionea?
Samurturen ote den ez zaitela fida;
Zatoz enekin eta, biak joanen gira."
Trala tralara tralara, biak joanen gira.
MAYI
(Herrikoia - B.L.)
Ura ixuririk sorginen bidean
dohaina bildu dut Bazko arratsean.
Gauaz Mayi nauzu, egunaz oreina
etxeko zakurrek xerkatzen nutena.
Jakes nun tuk horak ezdiat senditzen
oihanpean kurri, oreina xerkatzen.
Jakes deit zakurrak, salba zak arreba
ama nola sinets Mayi daitekela.
Jakes zakurrei hasi da xistuka
oreina hil dute kolpez hausikika.
Jakesek kanitaz eman du pusketan
aseko ahal da Mayi gurekilan.
Afal, afal Jakes ni nuk hor lehena
ene haragiaz beterik dupina.
Ama sala zolan nigarra begian
puinala sartu du bere bihotzean.
EGUN BATEZ
(B.L.)
Egun batez,
autatua izatearen zirrara
ezin gordea nialarik,
ene belarrietan
oihartzun bat hintzena
aurrez aurre
ezagutzeko aukera nian.
Hantxe hintzen
luze ibili denaren
jakindurizko keinuez
gabardinaren doai estetikoak
deusezten.
Nik, oihal xurizko ator batekin
idurikatu hintudan
eta, arpa baten beharra ere
sumatu nian hire eskuetan.
Hire iturri hitz jarioa
sakoneraino busti ninduen
apirileko euria huen.
Aidean idatzi nahirik bezala
araudi sendoz, lerro lerro
hitzak antzez dantza batean
lotu zirenean,
gure arrazaren ohizko errepika
biluztua ikusi nian
ballet batean.
Gero zaldia hartuz
kondairan barna
zalapartaka abiatu hintzen.
Luze ibiliz gero,
altzairuzko bidea egitean,
zaldia
eromenean begiak galdutako
suminduran bilakatu zitzain.
Zaldi kateztatuaren nekea
gaurkotasunez margotzen ari hintzen
eta ni hire coctail gazi gez aberatsez
mozkortzen eta mozkortzen,
lanbro fin batek bere baitan
hartu banindu bezala
irtetzen, irtetzen;
hire itzalarekin
ator bat egin nian.
​
IMOTZETIK ZIORDIARA
(Herrikoia)
- Instrumentala -
​
ORREAGA
(Iratzeder - B.L.)
Zuhaitzetan den ederrena da oihan beltzian pagoa...
Orriagako mendi gainetan badabil euskal-gogoa:
Galernen eta gerlen artetik mendetan barna xut doa,
fagadoietan ixilik kontuz Europakoen geroa.
Zonbat gerlari, sarraskiz gose, odolez eta suz hordi,
Europatarrak zanpatu nahiz iragan denik horgaindik!
Ibainetako mendi lepoa heietaz mintza baladi,
aipa letzazke lehen-lehenik Arrolan ata Karlandi.
Buru-gabetu, bihotzez hustu jendalde lehertuekin,
mundu guztia nahiko zuten, beren azpiko bategin.
Euskal jendeak, denen gatik xut, gogor jeikitzen du jakin
mendi gain hautan, burua gora, gizonak gizon dagotzin.
Indarkeriak ezarri mugak kraskatzen hasi orduko,
Euskal gogoa noiz da jauziren arranoaren pareko?
Azpilkueta bezein kartsuko eta jakintza gaitzeko
gizon libroak noiz ote dire Orreagatik jaliko?
Zoin den pizgarri mendietarik jauzika doan xirripa...
Euskal-semeak, Aiten gogoa bihotz guziaz hurrupa!
Altxa burua, denek bat kanta: Euskal Gudua gaur aipa:
Entzunik zuen irrintzina, xutik jar dadin Europa!
​
BEOTIBAR
(Herrikoia - B.L.)
Beotibarko zelaiak, lehen ilunak,
gaur alaiak.
Beotibarko harkaitzetan frantsesak
gure oinetan.
Arro asko sartu ziran, umil asko irten dira
Oinaz, agintari haundia, zuretzat gure bizia.
Nora zoaz Oinaz jauna, frantses jendearengana?
Elur-maluta ugaria, ugariago etsaia.
Larrean emaztetxoak, begiak malkoz bustiak:
zatoz lehenbailen etxera, bestela galdu zera.
Aurrera, mutil maiteak, etxera doilorkumeak:
hil hemen edo garaitu, esaten du Oinaz jaunak. (bis)
Nor gelditzen da atzean, Oinaz ikusita aurrean?
Zu zara nere nagusi, zurekin hil edo bizi. (bis)
Joan dira hemendik betiko, ez dira inoiz etorriko.
Gure euskaldun mendiak ez besterentzat gaziak. (bis)
​
ITZALTZUKO BARDOA
(B.L.)
Ehunka uso Elkorretako inguruetan
Itzaltzuko bardoaren bila etsipenetan.
Gari ttanta bana dute mokoetan
ezarri ahal izateko Gartxoten ezpainetan.
Elkorretaren gailurrean irakatsi huen,
nor bere lurrean maizter izatea
zein garesti ordaintzen den.
Lur minak eragindako zina,
lur ikararen mugikortasunean ere
zein iraunkorra den.
Atzaparka bat lurrez hire seme maitearen
abots gardena itoaz
nola herri bakoitzak bere defuntuak
lurperatu ohi dituen.
Bainan hik Gartxot
ez huen Abraham baten ohorerik
eta Mikelot euskal epikaren erresinola
lurrari eskeni behar izan hioken opari.
Atzerriko latin zaleen uztarpean
biraozko hizkuntza basatiaz kantatzea
ez baizen zilegi.
Ez duk eremu hauetan aingeru zerutarrik
Otsaburu zakur anaikorra ez besterik,
nork lehunduko dik bada hire nahigabea
gure lur gozoak ez ezik.
Arrano igarlea hor hago zeharka begira
heriotzaren getari.
Hire hegalaren azpian joan nahi nikek,
hire xirularrutik iheska irriztan
joandako eresien bila
gure adimena hire oroitzapenez
sendotu dedin.
Ai Frai Martin,
hire zitalkeriak bardoa hilen dik
bainan haren sumindura hilezkorra
ondotik izango duk eta hire maitinak
deabruak kantatuko dizkik.
Gaur mende batzuen ondotik
kondairaren ohiartzuna entzun nahirik
lur honi so,
hire Altabizkarko kantuaren
egarri nauk, Gartxot,
nere oharmenaren ilunabarretan
noiz entzungo zai.
Elkorretako elurrak urtzen direlarik
errekan behera datozte,
garden bezain bihurri,
lurraren negarra iduri.
Txori kantazale ederra
nun ote haiz kantatzen?
Harrien negarra haizeak darama
Zaraitzuko ibarretan barna.
​
ALTABIZKARKO KANTUA
(Garay de Monglave - B.L.)
I
Oihu bat aditua izan da
Eskualdunen mendien artetik,
eta etxeko jaunak bere atearen aitzinean xutik,
ideki tu beharriak eta erran du:
" Nor da hor? Zer nahi daute?"
Eta xakurra, bere nausiaren oinetan lo zegoena
altxatu da eta karrasiz
Altabizkarren inguruak bete ditu.
II
Ibañetaren lepoan harrabots
bat agertzen da,
hurbiltzen da, arrokak ezker eta eskuin jotzen dituelarik;
hori da hurrundik heldu den armada baten burrunba.
Mendien kopetetarik guriek errespuesta eman diote;
berek duten seinua adierazi dute,
ta etxeko jaunak bere dardak zorrozten tu.
III
Heldu dira! Heldu dira! Zer lantzazko sasia!
Nola zer nahi kolorezko banderak
heien erdian agertzen diren!
Zer zimiztak atheratzen diren heien armetarik! (bis)
Zenbat dira? Haurra, kontatzak ongi.
Bat, biga, hirur, laur, bortz, sei, zazpi, zortzi, bederatzi
hamar, hameka, hamabi, hamairur, hamalaur, hamabortz, hamasei,
hamazazpi, hemezortzi, hemeretzi, hogoi.
IV
Hogoi eta milaka oraino.
Heien kontatzea denboraren galtzea liteke.
Hurbil ditzagun gure beso zailak,
errotik athera ditzagun arroka horiek.
Botha dezagun mendiaren patarra behera.
Heien buruen gaineraino;
leher ditzagun, herioz jo ditzagun.
V
Zer nahi zuten gure mendietarik
Norteko gizon horiek?
Zertako jin dira guro bakearen nahastera?
Jinkoak mendiak egin dituanean,
gizonek ez pasatzea nahi izan du.
Bainan arrokak biribilkolika erortzen dira,
tropak lehertzen dituzte.
Odola xurrutan badoa, haragi puskak dardaran daude.
Oh! Zenbat hezur karraskatuak! Zer odolezko itsasoa!
VI
Eskapa! Eskapa! Indar ata zaldi dituzuenak.
Eskapa hadi, Karlomano errege, hiru luma
beltzekin ata hire kapa gorriarekin;
hire hiloba maitea, Errolan zangarra, hantxet hila dago;
bere zangartasuna beretzako ez du izan.
Eta orain, Euskaldunak, utz ditzagun arroka horiek.
Jauts ghiten fite, igor ditzaugun gure dardak
eskapatzen direnen kontra.
VII
Badoazi! Badoazi! Non da bada lantzazko sasi hura?
Non dira heien erdian ageri ziren zernahi
kolorezko bandera hek.
Ez da gehiago zimiztarik ateratzen heien
arma odolez betetarik. (bis)
Zenbat dira? Haurra, kontatzak ongi.
Hogoi, hemeretzi, hemezortzi, hamazazpi, hamasei, hamabortz,
hamalaur, hamairur, hamabi, hameka, hamar, bederatzi,
zortzi, zazpi, sei, bortz, laur, hirur, biga, bat.
VIII
Bat! Ez da bihirik agertzen gehiago.
Akabo da. Etxeko jauna, joaiten ahal zira zure xakurrarekin.
Zure emaztearen eta zure haurren besarkatzera.
Zurer darden garbitzera ata altxatzera, zure turutakin
eta gero heien gainean etzatera eta lo itera
Gabaz, arranoak joanen dira haragi puska lehertu horien jatera.
Eta hezur horiek oro xurituko dira eternitatean.